Hout een tweede leven geven; hoe De Warren materialen oogst voor de gevel.

Een interview met Just Dengerink

Door Linda Vermaat - maart 2022

Just Dengerink is van beroep sustainable food systems consultant en bestuurslid van De Warren. Binnen De Warren richt hij zich op het interieur en het betrekken van bewoners. Zo was hij degene die bij de vormgeving van ons pand ervoor zorgde dat de bewoners inspraak hadden en hielden. Daarnaast is hij veel bezig geweest met het oogsten van materialen, dit om De Warren zo duurzaam mogelijk te krijgen. Hoe hij dat heeft aangepakt en wat oogsten van materialen überhaupt betekent, lees je hieronder. Zes vragen aan Just.

Just op Centrumeiland, met uitzicht op het IJ

Waar kwam het idee om duurzaam te bouwen vandaan?

In 2016 zijn we begonnen met onze droom: we willen met elkaar en in een duurzaam gebouw wonen. Dit sloot goed goed aan bij de gedachtegang van de gemeente Amsterdam, die druk bezig is met circulaire gebiedsontwikkeling. Hoe kan je in wijken meer met circulariteit aan de slag gaan? Verschillende lokale en regionale subsidiestromen helpen om dit in de praktijk te brengen. In gesprek met onze aannemer hebben we bekeken waar we met veel impact en zo min mogelijk risico circulaire materialen kunnen inzetten. 

Vanuit de circulaire gedachte willen we zo veel mogelijk met hout bouwen, een hernieuwbaar materiaal met een negatieve klimaatimpact: bomen slaan koolstof op - terwijl bij de productie van beton juist heel veel CO2 vrijkomt (Lees voor meer info over houtbouw ook dit kennisbankstuk). Bouwen met hout sloot goed aan bij de wensen van de architect Natrufied architecture (zie hier het interview met Boris Zeisser van Natrufied). Zij ontwerpen heel graag met hout. We zijn als bewoners zelf actief op zoek gegaan welke mogelijkheden er zijn om met ‘secundair hout’ aan de slag te gaan: hout dat al een eerder leven heeft gehad. Dit hout zetten we in op twee plekken: als balken in onze houten buitengevel en als planken om de gevel mee te bekleden.

Meerpalen en ander resthout bij afvalverwerker GP Groot

Wat is materiaal oogsten? 

Je oogst materialen op een plek waar ze een eerder leven hebben gehad. Daar zijn de materialen afval geworden en doordat je ze oogst geef je het op een andere plek een nieuw leven. Voor onze houten buitengevel maken we gebruik van meerpalen die ooit in het water hebben gestaan. Nadat ze uit het water zijn gehaald  zouden ze normaal in de verbrandingsoven belanden. Door deze palen een tweede leven te geven, hebben we er een stuk of tweehonderd gered. Ook nadat het hout vijftig of honderd jaar in het water heeft gelegen is de kwaliteit nog heel goed. Voor de binnengevel wilden we gebruik maken van planken afkomstig uit de buik van een schip. Daar was zo’n run op dat ze voor ons niet meer beschikbaar waren en toen kwamen we uit bij damwandplanken. Dat zijn planken aan de zijkant van de sloot, die zorgen dat de sloot niet dichtgroeit. 

Heeft het gebruikte hout ook een keurmerk?

Al ons hout heeft een FSC keurmerk. Bij een normaal FSC keurmerk weet je dat het afkomstig is uit een duurzaam geproduceerd bos, wat betekent dat als je hout eruit haalt, zij nieuwe bomen planten. Wij zijn voor ons gebouw een stap verder gegaan en we hebben gebruikt gemaakt van het FSC recycled keurmerk. Dit keurmerk laat zien dat dit hout een vorig leven heeft gehad. Het geeft aan dat het  hout dat je nu gebruikt er niet voor zorgt dat nieuwe bomen worden gekapt. Dit keurmerk geeft informatie over de herkomst van de palen. 

Just en Doina op oogst-missie bij afvalverwerker GP Groot

Stel, iemand die dit leest wil ook materialen oogsten, hoe pak je dat aan?
Er zijn twee manieren die goed werken. Je kan bellen met sloopbedrijven en afvalverwerkers,  die krijgen veel binnen wat nog goed te gebruiken is.  Daarnaast zijn er databases met circulaire bouwmaterialen  ontwikkeld door bouwbedrijven en provincies waar mensen zelf materiaal opzetten. Op zo’n database staat de eigenaar van het materiaal, de afmetingen en een foto. Soms kosten die materialen geld, maar soms kun je ze ook gratis ophalen.

Opslag van meerpalen op parkeerplaats van Rochdale in Zaandam

Voor onze meerpalen hebben we een vrachtwagen gehuurd en de palen opgehaald om ze tijdelijk op een parkeerplek van Rochdale in Zaandam neer te leggen. We hadden in ons netwerk uitgevraagd: ‘Wie heeft er plek voor 200 balken?’ Rochdale wilde ons hier graag bij helpen. Toen duidelijk was waar de balken heen konden, hebben we de palen één voor één opgemeten en onderzocht. Het was voor ons belangrijk om uit te zoeken of er veel metaal in zat, want als dat zo is dan kun je de balken niet verzagen. De 120 meest geschikte palen hebben we naar Rotterdam vervoerd, daar is een zagerij die hardhout kan verzagen. Een stuk of tien hebben we ‘proefgezaagd’. De gezaagde balken hebben we naar onze aannemer gestuurd, die ze voor de bouw heeft goedgekeurd. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het ontwerp van de buitengevel, zodat we op de millimeter weten hoe groot de balken moeten zijn die we uit de meerpalen gaan zagen.

Verschillende zaagpatronen voor het zagen van balken uit boomstammen

Hoe kun je uit de meerpalen zo slim mogelijk zoveel mogelijk balkjes zagen?

Hiervoor hebben we een parametrisch model laten maken. Het modelleren hiervan is een wiskundige en moeilijke puzzel. Met Diederik Veenendaal van Summum Engineering, die heel goed is in ruimtelijke modellen maken, hebben we een subsidie geschreven voor MIT Haalbaarheidsprojecten bij provincie Zuid-Holland om geld te krijgen om deze wetenschappelijke puzzel op te lossen. Diederik heeft ons geholpen met drie dingen: Ten eerste, het model ontwerpen en programmeren, dit geeft inzicht in wat je nodig hebt en welke palen je hiervoor gebruikt. Ten tweede: het model runnen. Wij geven hem data van de palen met de afmetingen en het aantal balkjes die hij eruit moet halen. Het model berekent dan hoe je zoveel mogelijk balkjes uit de voorraad meerpalen kunt halen. Ten slotte maakt Diederik ook een zaagplan, met per meerpaal een lijst van de balken die eruit gezaagd kunnen worden en een visualisatie van hoe die eruit te zagen. Voor de bouw wil je zo weinig mogelijk uitgeven aan de meerpalen en tegelijkertijd wil je zoveel mogelijk van die meerpalen gebruiken. Hiervoor is zo’n parametrisch model heel handig, omdat je daarme zoveel mogelijk van het beschikbare materiaal kan gebruiken. 

Visualisatie van zaagplan op basis van parametrisch model

Wat is tot slot een belangrijke les?
Het is ontzettend belangrijk om aan de achterkant heel goed af te stemmen met de aannemer en de constructie-adviseur. Vooral omdat wat wij doen heel nieuw is in de bouwsector: een circulaire gevel met allemaal verschillende afmetingen aan balken, dat is heel complex. Daarom wil je zoveel mogelijk risico’s afdekken. Het zagen van meerpalen loopt immers niet altijd zoals je wilt: in sommige palen zitten scheuren, sommige zijn in het midden dikker dan aan de uiteinden, in andere zitten her en der gaten waar je rekening mee moet houden. Het is een heel ingewikkeld proces. Het kost veel tijd, maar je krijgt er iets heel gaafs voor terug. Door gebruik te maken van de rijke kennis van sloopbedrijven, zagerijen en houtspecialisten, kun je een parametrisch model maken dat er voor zorgt dat we zoveel mogelijk hout een tweede leven kunnen geven.

Impressie van mikado gevel met balken gezaagd uit geoogste meerpalen (Natrufied Architecture)

P.S. Wat leuk is: de modelleur heeft op zijn website ook een leuk stukje over ons werk geschreven. Was helemaal geinspireerd door ons stuk. zie: https://www.summum.engineering/portfolio/dewarren/